Choć od zmiany ustroju w Polsce minęły już ponad trzy dekady, status wielu nieruchomości nadal pozostaje nieuregulowany. W rezultacie, toczące się powoli postępowania reprywatyzacyjne i odszkodowawcze powiększają dorobek orzeczniczy o kolejne linie wykładni.

Jedno z nich zaowocowało podjęciem uchwały siódemkowej Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 czerwca 2022 r., I OPS 1/22, w której NSA zajął się rozstrzygnięciem czy przejście wierzytelności na inną osobę wiąże się z przejściem na nią interesu prawnego w rozumieniu źródła uprawnienia do bycia stroną postępowania administracyjnego.

Przedmiotem kontrowersji w sprawie, która skutkowała jej podjęciem, było rozstrzygnięcie czy nabywcy roszczenia o odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości, który pozyskał to roszczenie w wyniku umowy przelewu wierzytelności, przysługuje legitymacja czynna w postępowaniu o uzyskanie tegoż odszkodowania.

NSA doszedł do wniosku, że nabywcy prawo to nie przysługuje, bowiem źródłem interesu prawnego, umożliwiającego wystąpienie jako strona (w tym wystąpienie z żądaniem wszczęcia postępowania administracyjnego) ma być norma prawa powszechnie obowiązującego, a nie skutki czynności cywilnoprawnej.

W procesie dochodzenia do tego wniosku NSA skonfrontował ze sobą dwa poglądy.

Zgodnie z pierwszym poglądem, roszczenie o przyznanie odszkodowania za odjęcie własności ma charakter cywilnoprawny, zatem może zostać zbyte. Skoro tak, to nabywca nabywa także prawa strony do dochodzenia tego roszczenia na drodze administracyjnej, stając się stroną w rozumieniu art. 28 KPA.

Zgodnie z  drugim poglądem, roszczenie odszkodowawcze ma publicznoprawny charakter, o czym świadczy nie tylko administracyjny tryb postępowania o ustalenie wysokości odszkodowania, ale przede wszystkim charakter prawny źródła powstania roszczenia odszkodowawczego. Roszczenie odszkodowawcze jest w tym wypadku akcesoryjne wobec źródła jego powstania – wywłaszczenia. Zatem roszczenie to nie może zostać przeniesione w drodze umowy cywilnoprawnej, pociągając za sobą zmianę strony postępowania.

Na gruncie omawianej sprawy kluczowe było zatem ustalenie, jak zakwalifikować przelew wierzytelności w świetle art. 28 KPA – czy jest to czynność cywilnoprawna (a więc nie norma prawa materialnego, bowiem umowa nie stanowi aktu prawnego), czy jest to urzeczywistnienie normy prawa materialnego zapisanej w art. 509 KC. NSA zauważył bowiem, że „interes prawny istnieje wówczas, gdy zgłaszane żądanie oparte jest na konkretnej normie prawnej, a konieczność jego obiektywnego charakteru oznacza, że o istnieniu interesu prawnego nie decyduje przekonanie zainteresowanego, ale ocena ustawodawcy.” Na kanwie powyższego NSA stanął na stanowisku, że tylko ścisły związek interesu indywidualnego z normą prawną mającą charakter normy-reguły, jako źródłem tego interesu, pozwala taki interes określać mianem interesu prawnego. Brak ścisłego związku interesu indywidualnego z normą prawną, oznacza, że taki interes ma charakter jedynie faktyczny.

Interesem faktycznym będzie zatem taki interes, który nawiązując do materialnych norm-reguł, nie wynika z nich bezpośrednio, lecz jest budowany na aktach lub czynnościach opartych na tych normach, co oznacza jedynie pośredni związek tego interesu z normami prawnymi. Przepis art. 28 KPA stanowi, że stroną jest tylko ten, kto posiada interes prawny, nie faktyczny. O istnieniu interesu prawnego nie świadczą sytuacje, w których dopiero kolejne skutki wcześniejszej konkretyzacji normy prawnej w odniesieniu do jednego podmiotu, pośrednio wpływają na sytuację prawną drugiego podmiotu, wynikającą z zastosowania w stosunku do niego innej już normy prawnej. NSA wskazał, że ustawodawca czasem dostrzega konieczność powiązania sytuacji podmiotu na gruncie prawa administracyjnego z czynnością prawną, ale wtedy wprost w normie prawnej reguluje to powiązanie (np. przydając je najemcom, dzierżawcom i biorącym w ramach użyczenia, w postępowaniu administracyjnym o zwrot nieruchomości wywłaszczonej). W związku z tym, że nie istnieje norma prawna łącząca okoliczność zawarcia umowy przelewu wierzytelności ze skutkiem w postaci uznania interesu prawnego nabywcy, nabywca wierzytelności nie staje się stroną postępowania o ustalenie odszkodowania.

Prawnicy Kancelarii posiadają wieloletnie doświadczenie w skutecznym reprezentowaniu Klientów w sprawach z zakresu roszczeń reprywatyzacyjnych, postępowań wywłaszczeniowych, jak też innych, zmierzających do uregulowania tytułu prawnego nieruchomości.