W trakcie lata 2022 roku, w związku z inflacją oraz rosnącymi stopami procentowymi, wprowadzono tzw. ustawowe wakacje kredytowe. Instytucja stanowiąca swoisty „urlop” od spłaty kredytu hipotecznego, unormowana w ustawie z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom[1], przewidywała możliwość zawieszenia spłaty kredytu hipotecznego konsumentom spełniającym określone przez ustawodawcę – trzeba przyznać: ogólne i relatywnie łatwe do spełnienia – warunki. Jednak to, co szczególnie zwracało uwagę w kontekście tego programu, a jednocześnie niejednokrotnie stawało się przedmiotem krytyki, to prawie całkowicie otwarta formuła, polegająca na niemal nieograniczonym wsparciu wszystkich kredytobiorców „złotowych” (zarówno tych w dobrej, jak w i gorszej sytuacji finansowej) spłacających kredyt hipoteczny[2]. Choć ustawowe wakacje kredytowe miały obowiązywać do końca 2023 roku, będąc regulacją wyjątkową, pojawiły się propozycje jej przedłużeniana kolejny 2024 rok.

Podkreślić trzeba jednak, że projektowana regulacja wprowadzić ma odmienne rozwiązanie, obejmujące dodanie  kryterium dochodowego.

Przypomnijmy: dotychczasowa formuła stanowiła przedmiot krytyki – nie tylko dlatego, że zakładała „przerzucenie” kosztów na jedną stronę umowy kredytu (banki), lecz również z uwagi na osłabienie polityki monetarnej NBP oraz  towarzyszące jej poważne wątpliwości konstytucyjne (m.in. zastrzeżenia w kontekście zasad proporcjonalności, ochrony własności, równości wobec prawa, czy społecznej gospodarki rynkowej).

Będący przedmiotem aktualnych prac legislacyjnych projekt przewiduje, że  z „nowych” ustawowych wakacji kredytowych będą mogły skorzystać osoby, u których za okres ostatnich trzech miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku średnia arytmetyczna wartości wskaźnika RdD (rata do dochodu[3]) wyniesie więcej niż 35%. W zakresie wartych uwagi modyfikacji programu wakacji kredytowych znajduje się również to, że w pierwszym kwartale 2024 roku możliwość zawieszenia spłaty kredytu przypadnie wyłącznie na marzec.

Ponadto, w 2024 roku pojawić się ma ułatwienie dla kredytobiorców w zakresie korzystania z innej formy pomocy. Chodzi o pomoc w ramach Funduszu Wsparcia Kredytobiorców na spłatę zadłużenia, gdzie aktualnie poziom wskaźnika RhD osiągający lub przekraczający wartość 40% (a nie jak dotychczas 50%) jest wystarczający do uzyskania takiej pomocy.

Czy krytyczne głosy, o których pisaliśmy powyżej, zachowują aktualność względem nowej formuły ustawowych wakacji kredytowych?

Tym razem również pojawiają się kontrowersje. Przede wszystkim: kryterium dochodowe dla wakacji kredytowych ustalone na poziomie przekraczającym wartość 35% wydaje się arbitralne i relatywnie słabo uzasadnione. Co więcej, w przypadku jego przyjęcia, dojdzie w praktyce do „zdublowania” form pomocy[4] (dwukrotnego uprzywilejowania jednej i tej samej grupy odbiorców). Pojawiają się również głosy krytyki dotyczące naruszenia fundamentalnych zasad zagwarantowanych w Konstytucji – zasady proporcjonalności, równości, czy wspomnianej już zasady społecznego gospodarki rynkowej, która programowo sprzeciwia się interwencjonizmowi państwowemu, przyjmując ordoliberalną wizję relacji społeczno-gospodarczych.

Podsumowanie

• Podsumowując omówione zmiany należy zastanowić się, czy wprowadzenie kryterium dochodowego w ramach ustawowych wakacji kredytowych na warunkach opisanych powyżej było rzeczywiście efektywnym rozwiązaniem? Czy była  to proporcjonalna interwencja ustawodawcy? Czy nie doszło do podwójnego uprzywilejowania tej samej grupy adresatów oraz zdublowania form pomocy dla kredytobiorców? A tym samym czy nie naruszono konstytucyjnej zasady równości?
• Prawnicy Kancelarii Jabłoński Koźmiński podkreślają, że powyższe wątpliwości są jak najbardziej zasadne w kontekście wprowadzanych zmian i wymagają rozważenia na wielu płaszczyznach, nie tylko z punktu widzenia ekonomicznego, ale również z punktu widzenia fundamentalnych zasad ustrojowych.
• Ustawowe wakacje kredytowe to tylko jedno z wielu rozwiązań legislacyjnych, którym towarzyszą poważne wątpliwości konstytucyjne – a faktyczny proces pracy nad nimi odbiega od standardów dobrego, racjonalnego stanowienia prawa. Rzetelna ocena skutków regulacji, poszukiwanie kompromisu, ważenie interesów, otwartość na argumenty różnych interesariuszy i głos ekspertów, uczciwe konsultacje oraz dążenie do wprowadzenia rozwiązań najbardziej skutecznych i efektywnych – to standardy procesu prawodawczego, które są niestety wciąż w Polsce niedostatecznie respektowane.

[1] Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (Dz. U. z 2023 r. poz. 414 z późn. zm.).

[2] K. Koźmiński, M. Jabłoński, Otoczenie prawne sektora bankowego w Polsce. Degradacja stanu prawnego oraz jej skutki, Warszawa 2023. Por. Opinia Związku Banków Polskich z dnia 25 maja 2022 r. do druku nr 2269, s. 2 i n.

[3] Oznacza zsumowany dochód wszystkich domowników.

[4] https://biznes.interia.pl/gospodarka/news-wakacje-kredytowe-na-nowych-warunkach-oto-najbardziej-kontro,nId,7235789 (dostęp: 19.01.2024 r.)