Kraj bez atomu

Polska jest jednym z niewielu tak dużych i rozwiniętych państw, które nadal nie korzystają w żadnym stopniu z energii atomowej, a w szczególności nie posiadają własnych źródeł wytwarzania tego typu energii. Mimo lat (a nawet dekad) debat, dyskusji i mimo zmian premierów, ministrów oraz całych rządów – w roku 2024 r. na terytorium naszego kraju próżno szukać jakichkolwiek obiektów jądrowych (w szczególności hucznie zapowiadanej swego czasu dużej elektrowni atomowej).

Wobec powyższego nie wszyscy zdają sobie sprawę, iż w polskim porządku prawnym funkcjonują już akty normatywne regulujące działalność w zakresie pokojowego wykorzystywania energii atomowej (tj. ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe – dalej jako „Prawo atomowe”) oraz zasady i warunki przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie budowy obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących (tj. ustawa z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących – dalej jako „Specustawa jądrowa”).

Ustawy są – nadal potrzeba przepisów wykonawczych

Specustawa jądrowa aktualnie określa ramy dla realizacji pierwszego etapu inwestycyjnego w zakresie obiektów jądrowych, jakim może być sporządzenie wstępnego raportu lokalizacyjnego. W przedmiotowym raporcie uwzględnione mają zostać kwestie:

1. warunków sejsmicznych, tektonicznych, geologiczno-inżynierskich, hydrogeologicznych, hydrologicznych i meteorologicznych terenu planowanej inwestycji;
2. zdarzeń zewnętrznych będących skutkiem działalności człowieka na tym terenie;
3. zdarzeń zewnętrznych będących skutkiem działania sił przyrody na tym terenie;
4. gęstości zaludnienia i sposobu zagospodarowania tego terenu;
5. możliwości realizacji planów postępowania awaryjnego w sytuacji wystąpienia zdarzenia radiacyjnego na tym terenie[1].

Zgodnie z procedurą określoną w Specustawie jądrowej, w przypadku sporządzenia wstępnego raportu lokalizacyjnego inwestor może wystąpić do Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki o wydanie opinii w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej na temat tego raportu.

Zgodnie z art. 5b ust. 8 Specustawy jądrowej, Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia:

1. szczegółowy zakres przeprowadzania wstępnej oceny terenu przeznaczonego pod lokalizację obiektu energetyki jądrowej będącego równocześnie obiektem jądrowym w rozumieniu Prawa atomowego;
2. przypadki wykluczające możliwość uznania terenu za nadający się pod lokalizację obiektu energetyki jądrowej będącego równocześnie obiektem jądrowym w rozumieniu Prawa atomowego, do których ma się odnosić wstępna ocena terenu przeznaczonego pod lokalizację obiektu energetyki jądrowej będącego równocześnie obiektem jądrowym w rozumieniu Prawa atomowego;
3. szczegółowy zakres wstępnego raportu lokalizacyjnego dla obiektu energetyki jądrowej będącego równocześnie obiektem jądrowym w rozumieniu Prawa atomowego

– mając na względzie konieczność zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego, ochrony radiologicznej i ochrony fizycznej obiektu energetyki jądrowej oraz możliwość przeprowadzenia sprawnego postępowania awaryjnego w przypadku wystąpienia zdarzenia radiacyjnego, a także biorąc pod uwagę zalecenia Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej wydane w tym zakresie.

W chwili obecnej brak natomiast jest przepisów wykonawczych regulujących zakres wstępnego raportu lokalizacyjnego oraz które mogłyby stanowić podstawę dla dokonania wstępnej oceny bezpiecznej lokalizacji obiektu energetyki jądrowej, umożliwiającej przewidzenie i ewaluację skutków budowy obiektu jądrowego na danym terenie.

Jest długo wyczekiwany projekt rozporządzenia

To właśnie w przepisach wykonawczych winny być wykazane kryteria, które będą brane pod uwagę przy kompleksowej ocenie lokalizacji obiektów jądrowych. Rząd poprzedniej kadencji prowadził pracę legislacyjne nad brzmieniem stosownego rozporządzenia – z racji zmian politycznych prace zostały jednak (na szczęście jedynie technicznie i tymczasowo) zawieszone.

Dnia 29 marca 2024 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji[2] opublikowano natomiast długo oczekiwany projekt Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowego zakresu przeprowadzania wstępnej oceny terenu przeznaczonego pod lokalizację obiektu energetyki jądrowej będącego równocześnie obiektem jądrowym, przypadków wykluczających możliwość uznania terenu za nadający się do lokalizacji obiektu energetyki jądrowej będącego równocześnie obiektem jądrowym oraz szczegółowego zakresu wstępnego raportu lokalizacyjnego dla takiego obiektu (dalej jako „Projekt”).

Projekt rozporządzenia zawiera m.in. szereg definicji dla celów sporządzenia oceny lokalizacyjnej, takich jak „obszar lokalizacji” (teren w odległości do 5 km od granic planowanego miejsca usytuowania obiektu) czy „region lokalizacji” (teren w odległości do 30 km od granic planowanego miejsca usytuowania obiektu).

W Projekcie konkretyzuje się również zakres analiz wymaganych do sporządzenia w zakresie warunków sejsmicznych występujących na terenie lokalizacji, warunków geologiczno-inżynierskich występujących na obszarze lokalizacji, warunków hydrologicznych oraz z zakresu meteorologii (w tym zakresie wyszczególniono na przykład ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia  powodzi i jej negatywnych skutków na  podstawie wstępnej oceny ryzyka powodziowego, map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego, planów zarządzania ryzykiem powodziowym).

Zgodnie z procedowanym Projektem, inwestycja w zakresie obiektu jądrowego nie będzie mogła zostać zrealizowana m.in. na terenie, na którym nie ma możliwości przeprowadzenia niezbędnych działań interwencyjnych w przypadku wystąpienia zdarzenia radiacyjnego w obiekcie; na terenie, w którego podłożu występuje uskok potencjalnie aktywny; gdy w odległości mniejszej niż 15 km od granic planowanego miejsca usytuowania obiektu jest położone lotnisko cywilne czy w miejscu, w którym naturalnie występują grunty słabonośne lub skały słabe lub grunty o innych niekorzystnych parametrach gdy ich wzmocnienie lub modyfikacja nie byłaby możliwa.

Legislacyjne światełko w tunelu – żółwim tempem idziemy po atom

Inwestycje w obiekty jądrowe muszą być prowadzone w sposób szczególnie transparentny, zaplanowany oraz zabezpieczony. Konkretyzacja kryteriów i warunków oceny lokalizacyjnej wyrażonych w Specustawie jądrowej jest kluczowa nie tylko z perspektywy samego formalnego aspektu procesu inwestycyjnego, ale i stanowi ważny krok w celu zagwarantowania bezpieczeństwa publicznego – taka konkretyzacja istniejącej regulacji przepisami wykonawczymi wiązać będzie bowiem nie tylko sporządzającego raport lokalizacyjny (inwestora) oraz organ (Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki) ale i wskazywać będzie w sposób jasny dla obywateli, że interesy lokalnych mieszkańców i ich bezpieczeństwo są zagwarantowane, a jakiekolwiek ryzyka związane z taką (specyficzną) inwestycją są kompleksowo badane i poddane usystematyzowanej, wyspecjalizowanej ocenie na każdym etapie planowania oraz realizacji inwestycji. 

Opublikowanie Projektu rozporządzenia należy uznać za zdarzenie pozytywne. Niezależnie bowiem od poglądów politycznych, preferencji partyjnych czy wręcz podejścia do energetyki atomowej lub generalnie – kwestii klimatycznych i ekologicznych – prawodawca nie może pozwalać na istnienie luk w zakresie przepisów wykonawczych, które konkretyzują (specyficzną przecież) procedurę inwestycyjną dotyczącą obiektów jądrowych.

Aktualnie Projekt rozporządzenia jest na etapie opiniowania. Miejmy nadzieję, że prace legislacyjne zakończą się niedługo i zespoły ekspertów działających na zlecenie potencjalnych inwestorów będą mogły zacząć pracę nad raportami lokalizacyjnymi dla konkretnych obiektów.

[1] Art. 5b ust. 2 Specustawy jądrowej

[2] https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12383601/katalog/13048845#13048845