Na mocy art. 5 ustawy z dnia 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz niektórych innych ustaw, polski ustawodawca w sposób istotny rozszerzył katalog pomieszczeń (występujących w podmiotach wykonujących działalność leczniczą[1]), które mogą być objęte monitoringiem wizyjnym.

Od 6 września 2023 r. (zgodnie ze znowelizowanym art. 23a ustawy z dnia 5 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (dalej jako ,,UDL”) ) istnieje możliwość zastosowania monitoringu wizyjnego (bez rejestrowania dźwięku) w każdym pomieszczeniu:

• szpitala,
• zakładu opiekuńczo-leczniczego,
• zakładu pielęgnacyjno-opiekuńczego,
• zakładu rehabilitacji leczniczej,
• hospicjum,

w którym są udzielane świadczenia zdrowotne.

Nieprecyzyjne i ocenne kryteria zastosowania monitoringu wizyjnego w pomieszczeniach, w których udzielane są świadczenia zdrowotne

Ustawodawca nowelizując art. 23a UDL określił co prawda kryteria umożliwiające stosowanie monitoringu wizyjnego w pomieszczeniach, w których udzielane są świadczenia zdrowotne, jednakże uczynił to w bardzo enigmatyczny i niejasny sposób.

W analizowanym przepisie wskazano bowiem, że objęcie pomieszczenia monitoringiem wizyjnym będzie możliwe wyłącznie wówczas, gdy jest to konieczne:

• w procesie leczenia pacjentów lub
• do zapewnienia im bezpieczeństwa.

Znowelizowany przepis nakłada przy tym obowiązek uwzględnienia:

• konieczności poszanowania intymności i godności pacjenta, w tym przekazywania obrazu z monitoringu w sposób uniemożliwiający ukazywanie intymnych czynności fizjologicznych,
• potrzeby zastosowania monitoringu w danym pomieszczeniu,
• konieczności ochrony danych osobowych.

Sposób przeprowadzania obserwacji ww. pomieszczeń ma być określany przez kierownika podmiotu wykonującego działalność leczniczą w regulaminie organizacyjnym. Ustawodawca tym samym nie dopuszcza innej wewnątrzzakładowej podstawy funkcjonowania monitoringu. Nie można zatem wprowadzić go odrębnym zarządzeniem czy poleceniem służbowym[2].

Brak konieczności pozyskiwania zgody pacjenta

Wykorzystanie monitoringu stanowi niewątpliwą ingerencję w prawo do prywatności, które w przypadku pacjentów podlega ochronie na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej jako ,,UPP”).

Warto w tym miejscu podkreślić, że na zastosowanie ww. monitoringu pacjent nie będzie musiał wyrażać zgody. Przetwarzanie danych osobowych pacjenta będzie odbywało się bowiem w oparciu o prawnie uzasadniony interes placówki medycznej (art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (dalej jako ,,RODO”) ). Pacjent będzie mógł natomiast złożyć w tej sprawie sprzeciw (na podstawie art. 21 RODO), co z kolei będzie uzasadniało wyłączenie kamery.

Co przy tym kluczowe, aby móc jednak zgłosić sprzeciw pacjent musi wiedzieć, że pomieszczenie, w którym się znajduje, albo w którym będą mu udzielane świadczenia jest monitorowane. Z tego też względu, szczególnie ważne jest, aby pomieszczenia objęte monitoringiem były odpowiednio oznaczone, a pacjenci (w czasie przygotowywania do zabiegu) zostali poinformowani o tym, że sala, w której zostanie przeprowadzony zabieg jest objęta monitoringiem.

Cel i okres przechowywanie nagrań obrazu

W art. 23a ust. 2 UDL wskazano, że uzyskane w wyniku monitoringu nagrania obrazu (zawierające dane osobowe) podmiot wykonujący działalność leczniczą przetwarza wyłącznie do celów, dla których zostały zebrane, i przechowuje przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące od dnia nagrania. Po upływie wskazanego okresu, uzyskane w wyniku monitoringu nagrania obrazu zawierające dane osobowe podlegają zniszczeniu, o ile przepisy odrębne nie stanowią inaczej.

Odpowiedzialność spoczywać będzie na kierowniku podmiotu wykonującego działalność leczniczą

Zmiany wprowadzone do art. 23a UDL przewidują, że odpowiedzialność za zgodne z prawem wykorzystywanie monitoringu wizyjnego będzie spoczywała na kierowniku podmiotu wykonującego działalność leczniczą.

Stanowisko praktyków

W ocenie ekspertów z kancelarii Jabłoński Koźmiński, tego rodzaju (lakoniczna) regulacja stwarza pole do licznych nadinterpretacji, w tym zwłaszcza do całkowitej dowolności w stosowaniu monitoringu wizyjnego. Brak uszczegółowienia kryteriów stosowania monitoringu wizyjnego w pomieszczeniach, w których udzielane są świadczenia zdrowotne może spowodować, że placówki medyczne będą decydowały się na objęcie poszczególnych pomieszczeń monitoringiem wizyjnym niejako na wszelki wypadek/ prewencyjnie. Powyższe może ujemnie wpłynąć zarówno na samego kierownika podmiotu wykonującego działalność leczniczą (nałożenie administracyjnej kary pieniężnej przez Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych za naruszenie przepisów RODO), jak i dla pacjentów, których dane osobowe (w tym dane sensytywne) mogą zostać bezprawnie wykorzystane. Rozszerzenie możliwości poddania pacjentów monitoringowi wizyjnemu o pomieszczenia, w których udzielane są świadczenia zdrowotne (bez jednoczesnego doprecyzowania kryteriów umożliwiających stosowanie monitoringu w tego typu pomieszczeniach) może godzić w prawo do poszanowania godności i intymności pacjenta w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych (art. 20 ust. 1 UPP), jak również może naruszać prawo do ochrony wizerunku (art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny).

W końcu, omawiana regulacja wywołuje poważne wątpliwości konstytucyjne, zwłaszcza w kontekście przepisów: art. 47 Konstytucji (ochrona prywatności i życia osobistego), art. 31 ust. 1 oraz ust. 3 (ochrona wolności jednostki oraz wymóg proporcjonalności jej ograniczenia), a nawet art. 30 (zasada przyrodzonej i niezbywalnej godności każdego człowieka).

Zdaniem prawników z kancelarii Jabłoński Koźmiński, przed wprowadzeniem monitoringu wizyjnego w pomieszczeniach, w których udzielane są świadczenia zdrowotne, należy dokładnie przeanalizować, czy wprowadzenie takiego monitoringu jest rzeczywiście konieczne w procesie leczenia pacjentów bądź też do zapewnienia im bezpieczeństwa. Innymi słowy, należy rozważyć, czy nie da się osiągnąć ww. celów w inny sposób, tak aby w mniejszym zakresie ingerować w sferę prywatności/ intymności pacjenta. Bardzo ważne jest również to, aby (przed wprowadzeniem monitoringu) przeprowadzić wnikliwą analizę ryzyka dla procesu monitoringu (mając przede wszystkim na uwadze prawa pacjenta do poszanowania/ ochrony prywatności (intymności) oraz godności).

[1] Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 5 UDL podmiotem wykonującym działalność leczniczą jest podmiot leczniczy, o którym mowa w art. 4 (a więc przykładowo: przedsiębiorcy, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, instytuty badawcze, fundacje i stowarzyszenia, których celem statutowym jest wykonywanie zadań w zakresie ochrony zdrowia i których statut dopuszcza prowadzenie działalności leczniczej, – dopisek własny), oraz lekarza, pielęgniarkę, fizjoterapeutę lub diagnostę laboratoryjnego wykonujących zawód w ramach działalności leczniczej jako praktykę zawodową, o której mowa w art. 5.

[2] J. Ciechorski, Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz do wybranych przepisów, LEX.