Mediacja może mieć charakter umowny (pozasądowy), jak i sądowy. Co do zasady, mediacja umowna ma większe znaczenie z uwagi na to, że to same strony zdecydowały się (w pierwszej kolejności) rozwiązać spór w ramach mediacji, a nie zostały skierowane do niej przez podmiot trzeci – sąd.

Mediacja umowna

Mediacja umowna, jak sama nazwa wskazuje, toczy się na podstawie umowy zawartej przez strony. Umowa może mieć postać:

• samodzielnej umowy oraz
• klauzuli mediacyjnej, która stanowi część umowy głównej. Umowa główna to stosunek prawny, z którym mogą wiązać się roszczenia objęte późniejszą mediacją (np. umowa sprzedaży, umowa o roboty budowlane etc.). Strony mogą również zdecydować się na tzw. wielostopniową klauzulę rozwiązywania sporów, w ramach której mediacja zostanie wskazana jako jeden z etapów rozwiązania sporu. Dopiero w razie nie zawarcia w jej ramach ugody przewiduje się postępowanie sądowe albo arbitrażowe.

Umowa o mediację może być zawarta w dowolnej formie. Oznacza to więc, że możliwe jest także zawarcie jej ustnie tudzież w formie dorozumianej. Aby uniknąć ewentualnych problemów dowodowych warto zdecydować się na zawarcie jej w formie pisemnej.

Umowę o mediację można również zawrzeć w dowolnym czasie, tzn. przed ewentualnym postępowaniem sądowym, w trakcie postępowania sądowego, a nawet po wydaniu wyroku.

Jedynymi wymogami dotyczącymi treści umowy o mediację jest określenie przedmiotu sporu oraz osoby mediatora lub sposobu jego wyboru. Strony mogą określić przedmiot sporu poprzez ogólne odwołanie się do wszelkich możliwych sporów wynikających (lub mogących wyniknąć) z danego stosunku prawnego (np. umowy) lub wskazać konkretny zaistniały już spór. Jeśli chodzi o wybór mediatora, to strony mają tutaj całkowitą dowolność. Mediatora można wybrać m. in. poprzez:

• wskazanie cech, które powinien posiadać,
• imiennie,
• określenie sposobu jego wyboru, np. odwołanie się do wspólnie ustalonego mechanizmu.

Elementami fakultatywnymi umowy o mediację są np.:

• miejsce, w którym mediacja się odbędzie,
• czas trwania mediacji,
• sposób podziału kosztów mediacji,
• zasady mediacji,
• język mediacji,
• sposób prowadzenia mediacji.

Należy jednak pamiętać, że zbyt szczegółowa umowa może wywołać skutek odwrotny od zamierzonego, np. imienne wskazanie mediatora niesie ze sobą ryzyko, że w razie odmowy prowadzenia mediacji umowa może okazać się bezskuteczna.

W mediacjach umownych wysokość kosztów przeprowadzenia mediacji (na które składa się przede wszystkim wynagrodzenie mediatora) jest uzależniona od ustaleń poczynionych pomiędzy stronami a mediatorem.

Mediacja sądowa

Z mediacją sądową mamy do czynienia, wówczas gdy to sąd kieruje strony do mediacji w ramach toczącego się postępowania sądowego. Skierowanie takie odbywa się na mocy postanowienia, w którym określony jest czas trwania mediacji. Czas ten może jednak zostać przedłużony na zgodny wniosek stron lub z innych ważnych powodów (jeśli będzie to sprzyjać ugodowemu załatwieniu sprawy). Co istotne, strony mogą nie wyrazić zgody na udział w mediacji (zasada dobrowolności mediacji). W takiej sytuacji Przewodniczący wyznacza rozprawę.

Możliwe jest również skierowanie stron przez sąd na spotkanie informacyjne dotyczące polubownych metod rozwiązywania sporów (w tym w szczególności mediacji). Spotkanie takie prowadzone może być przez sędziego, stałego mediatora, referendarza sądowego, asystenta sędziego czy też urzędnika sądowego. Inaczej niż przy skierowaniu do mediacji, spotkanie to ma charakter obowiązkowy i w przypadku nieuzasadnionego niestawiennictwa strony, sąd może obciążyć ją kosztami nakazanego stawiennictwa poniesionymi przez stronę przeciwną.

Przewodniczący może także (przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę) wezwać strony do osobistego stawiennictwa na posiedzeniu niejawnym, w celu dokonania oceny, czy spór nadaje się do rozwiązania w drodze mediacji. Uczestnictwo w przedmiotowym posiedzeniu ma charakter obligatoryjny. Nieuzasadnione niestawiennictwo strony na tym posiedzeniu może skutkować obciążeniem tej strony przez sąd kosztami nakazanego stawiennictwa poniesionymi przez stronę przeciwną.

W mediacji sądowej koszty związane z mediacją oraz wynagrodzenie mediatora określone jest w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości[1]. Wynagrodzenie mediatora w sprawach o prawa majątkowe wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 zł i nie więcej niż 2000 zł. W innych sprawach (tj. w sprawach o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić oraz w sprawach o prawa niemajątkowe)  wynagrodzenie mediatora wynosi: za pierwsze posiedzenie 150 zł, a za każde kolejne 100 zł (łącznie nie więcej jednak niż 450 zł).

[1] Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym.