Zakres spraw, które nadają się do mediacji jest szeroki (obejmuje zasadniczo każdą sferę stosunków społeczno-gospodarczych). W dzisiejszej publikacji nasza uwaga zostanie skupiona na mediacji w sprawach: cywilnych (w tym gospodarczych, rodzinnych i pracowniczych), administracyjnych, karnych.

Mediacja w sprawach cywilnych

Mediacja w sprawach cywilnych może być prowadzona we wszystkich sprawach, w których dopuszczalne jest zawarcie ugody. Tego typu mediacja została uregulowana w Kodeksie postępowania cywilnego[1].

Co do zasady, zawarcie ugody możliwe jest w sprawach o prawa majątkowe. Zdatności ugodowej nie mają natomiast (z pewnymi wyjątkami) sprawy o prawa niemajątkowe (np. niemożliwe jest zawarcie ugody dotyczącej władzy rodzicielskiej, jednak możliwe jest już ustalenie osobistych kontaktów rodziców z dziećmi)[2].

Niedopuszczalne jest również zawarcie ugody, w ramach której rozporządza się prawem majątkowym osobistym, np. prawem do alimentów (jednak możliwe jest objęcie ugodą treści prawa do alimentów, np. wysokości alimentów, czy częstotliwości ich zapłaty).

Nadto, wykluczone jest prowadzenie mediacji w postępowaniu upominawczym, nakazowym, elektronicznym postępowaniu upominawczym, a także w sprawach o zasiedzenie oraz stwierdzenie nabycia spadku.

Mediacja w sprawach administracyjnych

Mediację w sprawach administracyjnych reguluje Kodeks postępowania administracyjnego („k.p.a.”)[3]. Celem mediacji w sprawach administracyjnych jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz dokonanie ustaleń dotyczących jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa, w tym poprzez wydanie decyzji lub zawarcie ugody.

Zgodnie z art. 96a § 1 k.p.a. mediacja może być przeprowadzona tylko w toku postępowania, jeżeli charakter sprawy na to pozwala. W szczególności mogą to być sprawy, w których: (i) jednostki mają sporne interesy (np. pozwolenie na budowę), (ii) występuje konflikt interesu publicznego z interesem indywidualnym jednostki (np. poprzez nałożenie na stronę obowiązku), (iii) organy podejmują decyzję w ramach uznania administracyjnego.

Uczestnikami mediacji w sprawach administracyjnych mogą być:

• organ prowadzący postępowanie oraz strona lub strony tego postępowania albo
• strony postępowania (wówczas mediacja toczy się bez udziału organu).

Mediacja w sprawach karnych

Mediacja w sprawach karnych została uregulowana Kodeksie postępowania karnego[4]. Może być ona przeprowadzona zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, jak i po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu, przy czym skierowanie do mediacji jest możliwe wyłącznie z inicjatywy bądź za zgodą pokrzywdzonego i podejrzanego/oskarżonego.

Co istotne, postępowania karnego nie kończy zawarta w nim ugoda. Jest ona dokumentem zawierającym zgodne ustalenia stron np. co do sposobu zakończenia sprawy. Jednakże, nie ma ona mocy prawnej, ponieważ sąd i tak zobowiązany jest wydać wyrok.

Niemniej, ugoda nadal ma istotne znaczenie, ponieważ może ona zostać wzięta pod uwagę przy rozstrzygnięciu sprawy przez sędziego, co z kolei może skutkować zastosowaniem m.in. nadzwyczajnego złagodzenia kary czy odstąpieniem od jej wymierzenia.

Koszty postępowania mediacyjnego w sprawach karnych ponosi Skarb Państwa.

[1] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.

[2] P. Rylski (red. nacz.), A. Olaś (red. cz. III), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2024, Legalis.

[3] Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego.

[4] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego.