Osadzona silnie w porządku prawnym common law maksyma „justice delayed is justice denied” zasługuje na pewną refleksję. Jej rzetelność powinna być jednak poparta liczbami.

Według najbardziej aktualnych danych Ministerstwa Sprawiedliwości[1], w 2021 r. do sądów powszechnych wpłynęło 1.492.182 spraw, z czego do sądów okręgowych 89.056 spraw[2]. Nie wyszczególniono, ile z tych spraw obejmowało „klasyczne” spory między przedsiębiorcami. Dostępne są natomiast statystyki dot. czasu trwania postępowań sądowych[3], w tym postępowań procesowych między przedsiębiorcami (bez nakazowych i upominawczych). Średni czas ich trwania wynosił w 2023 r. 20,8 miesiąca, a największa liczba z nich, bo 5.190, trwała powyżej 12 miesięcy. Z tego 2.401 spraw prowadzono do 2 lat, 1.194 – do 3 lat, zaś 1034 – od 3 do 5 lat. Reasumując, 83,7 % postępowań trwało wtedy pomiędzy 2 a 3 lata.

Z informacji uzyskanych nieoficjalnie od największych stałych polskich sądów polubownych wynika, że postępowanie arbitrażowe trwa średnio od 6 do 12 miesięcy. Czas ten może ulec wydłużeniu np. gdy w sprawie niezbędna jest opinia biegłego. Tyle w kwestii praktyki.

Kardynalna dla arbitrażu zasada autonomii woli stron pozwala na swobodne ukształtowanie m.in. reguł postępowania. Swoboda ta jest szczególnie zauważalna w przypadku arbitrażu ad hoc. Strony mogą również wybrać stały sąd polubowny. Zazwyczaj strony czują się ściśle związane regulaminami stałych sądów polubownych, według których ma się toczyć postępowanie.

Należy uznać za dopuszczalne aby strony wyraziły życzenie co do wcześniejszego rozstrzygnięcia sprawy, wiążącego arbitrów. Powinien być to termin rozsądny (nie np. 3 tygodnie od daty złożenia pozwu).

Jeśli termin na wydanie wyroku nie zostanie zmodyfikowany, wiążący będzie w tym zakresie regulamin stosowany przez dany sąd polubowny. Obecnie, w zasadzie powszechnie, regulaminy tych instytucji określają w jakim terminie należy wydać wyrok (np. 9 miesięcy[4]). Z zasady, dopuszczalne jest jego wydłużenie gdy zajdzie taka potrzeba. Coraz częściej również stałe sądy polubowne umożliwiają rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym; arbitrzy powinni wtedy wydać wyrok szybciej np. w ciągu 3 miesięcy[5].

Decyzja o wyborze między sądem państwowym a polubownym powinna uwzględniać czas trwania postępowania. Jeśli przyjąć, że „liczby nie kłamią”, z pewnością arbitraż powinien być ciekawym rozwiązaniem.

[1] Ewidencja spraw w sądach powszechnych w Polsce (The numer of incoming, resolved and pending cases in common courts in Poland).

[2] Należy oczekiwać udostępnienia danych za kolejne lata.

[3] Dane: średni czas trwania postępowania sądowego w latach 2011-2013 – wybrane repertoria. Źródło: Opracowania wieloletnie / Baza statystyczna / (ms.gov.pl), dostęp: 11.03.2024 r.

[4] Regulamin Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie.

[5] Regulamin Sądu Arbitrażowego przy Konfederacji Lewiatan w Warszawie.