W lutym br. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został projekt nowelizacji ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw, tj.: ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych oraz ustawy z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi[1].

Jak wynika z treści uzasadnienia, celem projektodawcy jest wdrożenie do polskiego porządku prawnego dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 17 kwietnia 2019 r.:

1. dyrektywy 2019/789 ustanawiającej przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniającej dyrektywę Rady 93/83/EWG (tzw. dyrektywy „satelitarno-kablowej II”) oraz
2. dyrektywy 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (tzw. dyrektywy „Digital Single Market”), które to do tej pory nie zostały implementowane mimo upływu terminu w dniu 7 czerwca 2021 r.[2]

Powyższe regulacje unijne mają za zadanie unowocześnić przepisy dotyczące praw autorskich w sposób pozwalający na najlepsze wykorzystanie świata cyfrowego. Jak tłumaczy unijny prawodawca, „odpowiednie przepisy ustawodawcze powinny uwzględniać przyszłe przemiany, aby nie ograniczać rozwoju technologicznego”[3].

Wśród projektowanych zmian proponowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego znajdują się m.in.:

• rozszerzenie katalogu postaci dozwolonego użytku chronionych utworów o eksplorację tekstów i danych na potrzeby badań naukowych i do celów innych niż badawcze,
• zmiany w zakresie dotychczasowego korzystania z rozpowszechnionych utworów w celach dydaktycznych lub prowadzenia działalności naukowej (kwestia niezarobkowego charakteru korzystania, odpowiedzialności, miejsca i procedury),
• modyfikacja zasad korzystania z utworów niedostępnych w handlu,
• wprowadzenie licencji zbiorowych z rozszerzonym skutkiem,
• wprowadzenie nowego prawa pokrewnego dla wydawców prasy – prawa do publikacji prasowych w ramach świadczenia usług drogą elektroniczną,
• wprowadzenie nowych postaci dozwolonego użytku baz danych sui generis, tj. objętych ustawą o ochronie baz danych,
• wprowadzenie nowych mechanizmów uprawniających twórcę do regularnego otrzymywania od osoby, na którą przeniósł autorskie prawa majątkowe lub od licencjobiorcy  aktualnej informacji o przychodach z korzystania ze swojego utworu oraz o wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem, odrębnie dla każdego ze sposobów korzystania („obowiązek przejrzystości”)
• umożliwienie przeprowadzenia mediacji uregulowanej w kodeksie postępowania cywilnego w sprawach dotyczących realizacji obowiązku przejrzystości oraz w przypadku stosowania tzw. klauzuli bestsellerowej, o której mowa w art. 44 ustawy o prawie autorskim (żądanie stosownego podwyższenia wynagrodzenia twórcy w razie rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy).   
• wyłączenie stosowania tzw. klauzuli bestsellerowej w przypadku umów o korzystanie z utworów zawieranych z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi albo z niezależnym podmiotem zarządzającym w rozumieniu ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi.

Największe kontrowersje środowisk twórczych budzi brak uregulowania kwestii wynagrodzenia (tantiem) dla twórców za eksploatację utworu na platformach streamingowych lub w ramach usług VOD.

Aktualnie komentowany projekt nowelizacji jest na etapie konsultacji publicznych. Ustawa miałaby wejść w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia (za wyjątkiem uregulowania dotyczącego obowiązku przejrzystości, dla którego określono 6-miesięczne vacatio legis).

[1] Rządowe Centrum Legislacji, Projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12382002/katalog/13037388#13037388, dostęp: 24.02.2024.

[2] European Commission, Copyright: Commission urges Member States to fully transpose EU copyright rules into national law, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_2692, dostęp: 24.02.2024.

[3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE.