Na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy nowelizującej przepisy Kodeksu postępowania karnego^[1]. Planowane zmiany mają umożliwiać sądową kontrolę decyzji prokuratora o odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu przygotowawczym pełnomocnika osoby niebędącej stroną, w tym świadka.

Kiedy świadek może ustanowić pełnomocnika w postępowaniu karnym?

Jedną z gwarancji procesowych oskarżonego (i odpowiednio podejrzanego) jest możliwości korzystania z pomocy obrońcy. Z kolei strona taka jak pokrzywdzony, oskarżyciel prywatny i oskarżyciel posiłkowy, może być reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Jednak w postępowaniu karnym biorą udział także osoby inne niż strony, w tym świadkowie. Nierzadko zdarza się, że świadek znajduje się w kręgu podejrzeń organów (jest tzw. osobą podejrzaną – ale nie podejrzanym) i z czasem, po przedstawieniu zarzutów, jego status się zmienia (zostaje podejrzanym). Tacy świadkowie, ale często również inni, będący poza podejrzeniami, mogą być zainteresowani wsparciem profesjonalisty.

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 87 KPK strona inna niż oskarżony (np. świadek) może ustanowić pełnomocnika procesowego, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu (art. 87 § 1 w zw. z § 2 KPK). Nie wiadomo jednak do końca, o jakie interesy miałoby chodzić ani kiedy należałoby przyjąć, że ich ochrona wymaga reprezentacji określonej osoby przez pełnomocnika^[2]. W praktyce prokuratorzy i inne organy prowadzące postępowanie przygotowawcze (np. organy finansowe w sprawach o przestępstwa skarbowe) czasami odmawiają pełnomocnikowi udziału w czynności procesowej uznaniowo i bez konkretnego uzasadnienia.

Postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału pełnomocnika w postępowaniu karnym wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. W obecnym stanie prawnym zaskarżalne jest wyłącznie postanowienie prokuratora, przy czym zażalenie rozpoznaje prokurator nadrzędny nad tym, który odmówił dopuszczenia pełnomocnika. Z kolei na postanowienie sądu o odmowie dopuszczenia pełnomocnika zażalenie w ogóle nie przysługuje^[3]. W praktyce problem dotyczy głównie zażaleń na postanowienia prokuratora. Tego rodzaju decyzje procesowe mają kluczowe znaczenie na etapie postępowania przygotowawczego, a obecny tryb ich zaskarżenia nie zapewnia sądowej kontroli nad nimi.

Naczelna Rada Adwokacka za uchyleniem art. 87 § 3 KPK

Problematyczny charakter art. 87 KPK zauważony został również przez Naczelną Radę Adwokacką („NRA”), która wystąpiła do Prezydenta RP z petycją o nadanie nowego brzmienia art. 87 KPK^[4]. Postulowana przez NRA zmiana miałaby polegać na nadaniu nowego brzmienia art. 87 § 2 KPK, który miałby stanowić, że osoba niebędąca stroną może ustanowić pełnomocnika.  Ponadto samo niestawiennictwo pełnomocnika na terminie czynności procesowej nie stanowiłoby przeszkody w jej przeprowadzeniu. NRA proponuje również uchylenie art. 87 § 3 KPK, który obecnie stanowi podstawę do odmowy dopuszczenia pełnomocnika osoby niebędącej stroną do udziału w postępowaniu. Jak uzasadnia NRA „aktualnie osoba, która nie jest stroną, aby mogła skutecznie ustanowić pełnomocnika, musi wykazać, że wymaga tego jej interes w toczącym się postępowaniu. Określenie użyte w tym przepisie jest mało precyzyjne. W konsekwencji powoduje kłopoty natury interpretacyjnej i może być w praktyce, w ramach dyskrecjonalnej władzy organu procesowego, interpretowane wielorako, także contra civem. Innymi słowy wbrew interesom obywateli”. 

Petycją NRA zajmowała się sejmowa komisja, która zdecydowała o jej przekazaniu do Ministerstwa Sprawiedliwości.

Co zakłada projekt Ministerstwa Sprawiedliwości?

Postulowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości rozwiązanie zakłada wprowadzenie regulacji zapewniającej sądową kontrolę orzeczeń prokuratora w przedmiocie odmowy dopuszczenia w postępowaniu przygotowawczym pełnomocnika osoby niebędącej stroną. 

Jak podkreśla Ministerstwo Sprawiedliwości, projekt ma na celu realizację prawa do sądu związanego z prawem do sądowej kontroli aktów godzących w zagwarantowane w Konstytucji RP prawa (wolności) jednostki. 

W ocenie Ministerstwa „konsekwencją decyzji prokuratora o odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika osoby niebędącej stroną w toku postępowania przygotowawczego może być ograniczenie albo pozbawienie możliwości ochrony słusznego i prawnie relewantnego interesu jednostki”. Rzeczywiście, odmowa dopuszczenia do udziału pełnomocnika może naruszać prawa osoby uprawnionej do jego ustanowienia^[5], wobec czego wyjściowe założenia resortu sprawiedliwości są słuszne.

Projekt nowelizacji zakłada, że postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, wydane w postępowaniu przygotowawczym, będzie rozpoznawane przez sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce prowadzenia postępowania. Sąd powinien rozpoznać zażalenie niezwłocznie, nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami.

Jednocześnie postanowienie prokuratora o odmowie dopuszczenia pełnomocnika będzie wykonalne dopiero po jego uprawomocnieniu, czyli – w przypadku jego zaskarżenia – po rozstrzygnięciu sądu. Resort sprawiedliwości przewidział jednak, że w wyjątkowych sytuacjach, tj. w wypadkach niecierpiących zwłoki albo gdy przemawia za tym ważny interes śledztwa, brak prawomocności nie będzie stał na przeszkodzie dokonaniu czynności procesowej bez udziału pełnomocnika.

To rozwiązanie budzi obawy związane z możliwością jego nadużywania. Kryteria takie jak „wypadek niecierpiący zwłoki” oraz „ważny interes śledztwa” są nieprecyzyjne i mogą być rozumiane w sposób, który w danym przypadku będzie wygodny dla organu. W takiej sytuacji może dojść do naruszenia interesów danej osoby (np. świadka), co może mieć wpływ na jej sytuację w dalszym toku procesu.

Zatem projekt, choć kierunkowo zasługuje na aprobatę, to w szczegółach budzi pewne wątpliwości.

Projekt nowelizacji przewiduje, że nowe przepisy wejdą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Prawnicy z Kancelarii Jabłoński Koźmiński i Wspólnicy posiadają doświadczenie w zakresie prowadzenia skomplikowanych spraw oraz doradztwa w obszarze postępowań karnych, w tym w sprawach karnych gospodarczych i skarbowych (reprezentując klientów zarówno na etapie postępowania przygotowawczego jak i sądowego). W przypadku pojawienia się jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości dotyczących tego zagadnienia serdecznie zapraszamy do kontaktu.

^[1] Projekt dostępny jest pod adresem: https://legislacja.gov.pl/projekt/12403455/katalog/13165548#13165548 [dostęp: 22 października 2025 r.]. Z kolei z pierwotnymi założeniami Projektu można zapoznać się pod adresem: https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy–kodeks-postepowania-karnego3 [dostęp: 22 października 2025 r.

^[2] J. Zagrodnik, M. Burdzik [w:] S. Głogowska, J. Karaźniewicz, M. Klejnowska, N. Majda, I. Palka, K. Sychta, K. Żyła, J. Zagrodnik, M. Burdzik, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2024, art. 87; także H. Paluszkiewicz [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. III, red. K. Dudka, Warszawa 2023, art. 87.

^[3] por. m.in. K. Eichstaedt [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I. Art. 1–424, wyd. VII, red. D. Świecki, Warszawa 2024, art. 87. 

^[4] Petycja dostępna jest pod adresem: https://www.prezydent.pl/storage/file/core_files/2025/3/24/614efb1e55a75b36a692d95b60da9515/dot.%20art.%2087%20kpk%20-%20NRA.pdf. [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[5] Por. R.A. Stefański, Pełnomocnik w procesie karnym, Prokuratura i Prawo 2007/2, s. 47.