W dniu 17 października 2025 r. Sejm uchwalił nowelizację ustawy o ochronie zwierząt („u.o.o.z.” lub „Nowelizacja”), która dotyczy zakazu chowu lub hodowli w celach komercyjnych zwierząt futerkowych, z wyjątkiem królika (Oryctolagus cuniculus), w szczególności w celu pozyskiwania z nich futer lub innych części zwierząt^[1]. Za wprowadzeniem zakazu głosowało 339 posłów. Przeciw było 78, a 19 wstrzymało się od głosu. Za projektem głosowali m.in. posłowie klubów PiS (100 głosów), KO (150 głosów), PSL (30 głosów) oraz wszyscy posłowie Polski 2050 i Lewicy. Przeciwko opowiedzieli się m.in. wszyscy głosujący posłowie Konfederacji^[2].

Jaki czas mają hodowcy na zaprzestanie prowadzonej działalności? Przewidziano odszkodowania

Adresaci regulacji (przedsiębiorcy, rolnicy) prowadzący hodowlę przeznaczoną na futra będą mogli kontynuować swoją działalność na podstawie przepisów dotychczasowych do dnia 31 grudnia 2033 r. Nowelizacja przewiduje możliwość uzyskania odszkodowania w formie roszczenia do Skarbu Państwa z tytułu poniesionej straty majątkowej będącej konsekwencją wymogu dostosowania się do przepisów u.o.o.z. Wysokość odszkodowania uzależniona jest od terminu zakończenia prowadzenia działalności – w założeniu – im szybsza decyzja, tym wyższe odszkodowanie. Kolejno, odszkodowanie w wysokości: 

• 25% średniego rocznego przychodu podmiotu lub rolnika, w okresie obejmującym lata 2020–2024, który zakończył działalność do dnia 1 stycznia 2027 r., 
• 20% średniego rocznego przychodu podmiotu lub rolnika, w okresie obejmującym lata 2020–2024, który zakończył działalność do dnia 1 stycznia 2028 r.,
• 15% średniego rocznego przychodu podmiotu lub rolnika, w okresie obejmującym lata 2020–2024, który zakończył działalność do dnia 1 stycznia 2029 r.,
• 10% średniego rocznego przychodu podmiotu lub rolnika, w okresie obejmującym lata 2020–2024, który zakończył działalność do dnia 1 stycznia 2030 r.,
• 5% średniego rocznego przychodu podmiotu lub rolnika, w okresie obejmującym lata 2020–2024, który zakończył działalność do dnia 1 stycznia 2031 r.^[3]

Jak uzyskać odszkodowanie? 

Uzyskanie odszkodowania uzależnione jest od złożenia pisemnego wniosku do Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa („Prezes Agencji”). Nowelizacja określa wymogi formalne takiego wniosku, który powinien w szczególności zawierać: oznaczenie organu, do którego jest kierowany, określenie sprawy, której dotyczy, dane identyfikujące wnioskodawcę (imię i nazwisko), informację dotyczącą wysokości osiągniętego przychodu oraz datę zakończenia działalności. Okoliczność zakończenia działalności potwierdza właściwy powiatowy lekarz weterynarii w zaświadczeniu o wykreśleniu z rejestru, o którym mowa w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt^[4]. Decyzję w sprawie odszkodowania wydaje Prezes Agencji. 

W pierwotnym brzmieniu projektu Nowelizacji minister właściwy do spraw rolnictwa, w celu weryfikacji danych zawartych we wniosku, mógł przeprowadzić kontrolę lub zlecić jej przeprowadzenie. Jednocześnie, w przypadku gdy kwota odszkodowania przekraczała 100 000 zł, kontrola miała charakter obligatoryjny^[5]. Na etapie prac legislacyjnych zdecydowano jednak o wprowadzeniu poprawki ustanawiającej jednolitą zasadę obowiązkowego przeprowadzania kontroli we wszystkich przypadkach weryfikacji danych zawartych we wniosku – niezależnie od wysokości dochodzonego odszkodowania. Rozwiązanie to uzasadniono potrzebą minimalizacji ryzyka braku weryfikacji wniosków dotyczących niższych kwot, co mogłoby prowadzić do powstania nieprawidłowości^[6]. 

Ponadto, Nowelizacja przewiduje możliwość wniesienia powództwa do sądu powszechnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji, o której mowa w art. 6 ust. 1 Nowelizacji^[7], tj. decyzji Prezesa Agencji. Od pozwu nie pobiera się opłat sądowych, co może generować ryzyko nadużywania tego środka przez podmioty uprawnione. 

Odprawa dla pracowników

Nowelizacja uwzględnia również kwestię odprawy przysługującej pracownikowi podmiotu lub rolnika, z którym rozwiązano stosunek pracy w związku z koniecznością dostosowania działalności do nowych przepisów. Pracownikowi temu przysługuje odprawa pieniężna w wysokości dwunastomiesięcznego wynagrodzenia, ustalana zgodnie z zasadami właściwymi dla obliczania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy^[8].

Na wniosek podmiotu lub rolnika Zakład Ubezpieczeń Społecznych („ZUS”) zwraca podmiotowi lub rolnikowi, o którym mowa w art. 2 nowelizującej ustawy, kwotę odpowiadającą udokumentowanej kwocie wypłaconych przez ten podmiot lub tego rolnika odpraw. ZUS dokonując zwrotu ww. kwoty wydaje decyzję w trybie określonym w art. 83 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2025 r. poz. 350 ze zm.)^[9].

Inicjatywa obywatelska oraz poparcie społeczne katalizatorem zmian?

W stosunkowo obszernym uzasadnieniu do Nowelizacji zawarto szereg czynników, które miały fundamentalne znaczenie dla wprowadzenia zakazu hodowli zwierząt na futro, z wyjątkiem królika (Oryctolagus cuniculus). Na pierwszym miejscu wskazano znaczące poparcie społeczne dla inicjatywy powyższego zakazu. Na dowód czego przywołano szereg sondaży, inicjatyw obywatelskich, pisemnych deklaracji, z których wynika, iż temat ten pojawił się w przestrzeni medialnej już 28 lat temu, a w 2021 r. łączna suma podpisów pod dwiema największymi petycjami dotyczącymi wprowadzenia zakazu hodowli zwierząt na futra wynosiła ponad 600 000^[10]. Wskazano również na zmiany w społeczeństwie, a w tym w podejściu konsumentów do wyrobów z futer naturalnych. 

W analizach dotyczących rynku futrzarskiego wskazuje się również na zmianę trendów konsumenckich – w tym w szczególności w Chinach, będących największym importerem skór. Badania prowadzone wśród przedstawicieli chińskiej klasy średniej potwierdzają spadek akceptacji dla odzieży wykonanej z naturalnych futer. Jednocześnie w ramach międzynarodowej kampanii „Sklepy Wolne od Futer” (Fur Free Retailer), koordynowanej przez koalicję Fur Free Alliance, liczne prestiżowe marki zadeklarowały rezygnację ze stosowania naturalnych futer. Do programu przystąpiły m.in.: Gucci, Versace, Michael Kors oraz Hugo Boss. Nie zabrakło również przykładów z polskiego rynku: Bytom, Wólczanka, Vistula, Kazar czy Ryłko.  

Wśród pozostałych czynników wskazano, m.in.^[11]:

• minimalne warunki utrzymania zwierząt futerkowych (wyłącznym sposobem hodowli zwierząt na futro w Polsce jest chów klatkowy, zwierzęta spędzają całe życie w metalowych klatkach bez litego podłoża, co przekłada się na deformację łap);
• brak możliwości realizowania potrzeb gatunkowych zwierząt futerkowych (w tym swobodnego przemieszczania się);
• metody uśmiercania zwierząt futerkowych oraz nieprawidłowości z tym związane (metody te reguluje Rozporządzenie Rady Europy (WE) nr 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania, wśród metod wskazuje się, m.in.: użycie bolca penetrującego, który powoduje nieodwracalne uszkodzenie mózgu spowodowane wstrząsem i penetracją przez zablokowany bolec (metoda mechaniczna), użycie broni palnej z pociskami czy uderzenie w głowę wywołujące uszkodzenie mózgu (metoda mechaniczna)); Stowarzyszenie „Otwarte Klatki” udokumentowało szereg nieprawidłowości związanych z zabijaniem lisów i jenotów na fermach w województwie wielkopolskim;
• liczne śledztwa na fermach zwierząt futerkowych (w tym liczne sprawy sądowe, orzeczone kary, co do właścicieli ferm dotyczące zakazu prowadzenia działalności związanej z chowem i rozrodem zwierząt, kary pozbawienia wolności za znęcanie się nad zwierzętami, grzywny, itp.);
• protesty mieszkańców, pisma kierowane do władz lokalnych oraz petycje podpisywane przez miejscową społeczność;
• generowane odory emitowane przez fermy zwierzęce (w tym amoniak, siarkowodór, metan, indole, tiole, lotne kwasy tłuszczowe, merkaptany czy węglowodory aromatyczne), które mogą powodować migreny, alergie, podrażnienie oczu, a nawet objawy ze strony układu oddechowego i pokarmowego;
• skażenie wody i gleby (odchody norek zawierają znaczne ilości azotu i fosforu), amoniak wywołuje szkody w kompleksach leśnych, a ścieki z ferm są toksyczne dla środowiska oraz zawierają tzw. zoonozy (bakterie, wirusy i pasożyty). 

Uwagi końcowe

Przyczyny uzasadniające wprowadzenie zakazu chowu i hodowli zwierząt futerkowych są wieloaspektowe i wykraczają poza katalog przedstawiony powyżej. Wskazane elementy należą jednak do kluczowych – z uwagi na ich znaczenie zarówno dla ochrony dobrostanu zwierząt, jak i dla zdrowia publicznego oraz bezpieczeństwa konsumentów. Nowelizacja, przyjęta w określonym kontekście społecznym i gospodarczym, będzie wywoływać istotne skutki regulacyjne i ekonomiczne.

Prawnicy Kancelarii Jabłoński Koźmiński i Wspólnicy posiadają doświadczenie w prowadzeniu spraw oraz doradztwie w obszarze prawa cywilnego i administracyjnego, w tym w zakresie sporów dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości dotyczących tego zagadnienia serdecznie zapraszamy do kontaktu.

^[1] https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=703 [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[2] https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/Glosowanie.xsp?posiedzenie=43&glosowanie=57 [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[3] https://orka.sejm.gov.pl/opinie10.nsf/nazwa/703_u3/$file/703_u3.pdf [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[4] https://orka.sejm.gov.pl/opinie10.nsf/nazwa/703_u3/$file/703_u3.pdf [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[5] https://orka.sejm.gov.pl/Druki10ka.nsf/0/1C56D13C60A66E9CC1258BB10028B431/%24File/703.pdf [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[6] https://orka.sejm.gov.pl/proc10.nsf/0/B3E1AD6C49CD2546C1258D2500232F46/%24File/703_KO.pdf [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[7] https://orka.sejm.gov.pl/opinie10.nsf/nazwa/703_u3/$file/703_u3.pdf [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[8] Ibidem.

^[9] https://sip.lex.pl/#/act/16831915/443638202/system-ubezpieczen-spolecznych?keyword=ustawa%20z%20dnia%2013%20pa%C5%BAdziernika%201998%20r.%20o%20systemie%20ubezpiecze%C5%84%20spo%C5%82ecznych&searchPit=2025-10-23&cm=SREST [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[10] s. 6 Uzasadnienia projektu ustawy, https://orka.sejm.gov.pl/Druki10ka.nsf/0/1C56D13C60A66E9CC1258BB10028B431/%24File/703.pdf [dostęp: 22 października 2025 r.].

^[11] S. 1-29 Uzasadnienia projektu ustawy, https://orka.sejm.gov.pl/Druki10ka.nsf/0/1C56D13C60A66E9CC1258BB10028B431/%24File/703.pdf [dostęp: 22 października 2025 r.].